در باره گیلان

گیلان

استان گیلان با مساحت ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع در میان رشته کوههای البرز و تالش در شمال ایران جای گرفته است .  این استان به واحد جغرافیایی جنوب دریای خزر تعلق دارد و با استان های اردبیل در غرب،  مازندران در شرق ، زنجان در جنوب و کشور استقلال یافته آذربایجان و دریای خزر در شمال هم مرز و همسایه است . رود سفید تمشک که بین چابکسر و رامسر جاری است ،‌آن را از استان مازندران جدا می کند.

بر اساس تقسیمات کشور سال ۱۳۷۵ ، این استان به مرکزیت رشت ، ۱۲ شهرستان ، ۳۵ شهر ، ۳۰ بخش ، ۹۹ دهستان و ۲۷۶۳ آبادی دارد . شهرستان های استان عبارتند از : آستارا ،‌آستانه اشرفیه ، بندر انزلی ، رشت ، رودبار ، رودسر ، شفت ،‌صومعه سرا ، طوالش ،‌فومن ، لاهیجان و لنگرود .

تاریخ گیلان با تکیه بر پاره ای اشاره ها و کاوش های باستان شناختی به دوره پیش از آخرین یخبندان (‌بین ۵۰ تا ۱۵۰ هزار سال پیش ) می رسد . با مهاجرت آریایی ها و دیگر اقوام به این سرزمین ، از آمیزش مهاجران و ساکنان بومی منطقه ، قوم های جدیدی پدید آمـدند که در این میان دو قوم «‌گیل » و « دیلم » اکثریت داشتند . از همان آغاز ، فرمانروایان این قوم از آزادی کامل برخوردار بوده اند و هیچ گاه در برابر بیگانگان و یا در مقابل حاکمان دیگر ، تسلیم نشده اند و حتی به اطاعت دولت ماد در نیامـده انـد . در قـرن ششم پیـش از مـیلاد ،‌گیلانیان با کوروش هخامنشی متحد شدند و دولت ماد را سرنگون کردند . در زمان ساسانیان ، گیلان استقلال خود را از دسـت داد و اردشیر بابکان به یاری ارتشی مرکب از ۳۰۰ هزار مرد جنگی و نزدیک به ۱۰ هزار سوار گیلان را تسخیر کرد .

پس از پیروزی عرب های مسلمان بر ایرانیان ،‌گیلان به محل علویان تبدیل شد . در حدود سال ۲۹۰ هجری قمری ، مردم گیلان و دیلم کم کم به مذهب علویان روی آوردند و در گسترش آن نیز کوشش بسیار کردند. سلسله دیلمیان در دوران فرمانروایی خود به بغداد لشگر کشیدند و خلیفه عباسی را شکست دادند . مغولان در زمان اولجایتو موفق شدند برای مدت کوتاهی این سرزمین را تصرف کنند . گیلانیان در به قدرت رسیدن صفویان نقش مهمی را ایفا کردند .

در زمان سلطنت شاه عباس اول ،‌گیلان استقلال خود را از دست داد . در سال ۱۰۷۱ هجری قمری ، قوای روسیه به دستور پتر کبیر به گیلان حمله برد و رشت را تا سال ۱۱۴۵ هجری قمری در اشغال خود نگه داشت  گیلک ها در پیروزی انقلاب مشروطیت نیز سهمی عمده داشتند . آنها در سال ۱۲۸۷ هجری قمری تهران را فتح کردند .  نقش مردم گیلان در نهضت میرزا کوچک خان جنگلی نیز از نمونه های درخشان تاریخ این سرزمین است.

 

گیلان استان سرسبز و باصفایی در شمال ایران است که در ساحل جنوبی خزر واقع شده و جاذبه های پرشمار طبیعی, تاریخی, فرهنگی و اجتماعی را در برگرفته است. این خطه از تاریخ غنی, کشاورزی و دام داری پررونق و بازرگانی پویا برخوردار است. چشم انداز شمالی کناره های استان گیلان را دریای نیلگون, زیبا وآرام مازندران تشکیل می دهد و چشم انداز جنوبی آن را جز بخش باختری که بیش تر آن مرتفع و مردابی است، جنگل های انبوه دامنه های البرز پوشانده است. درفراسوی جنگل ها، قله های سر به فلک کشیده و پوشیده از برف خود نمایی می کنند که زیبایی خاصی به منطقه بخشیده اند. پیرامون کناره های دریای مازندران را باغ های مرکبات، شالی زارها و کشت زارهای سرسبز پوشانده و جلوه هایی شگفت انگیز را پدید آورده اند. بزرگ ترین مرداب ایران (مرداب انزلی) با جاذبه های خاص گردشگری در این استان واقع شده است. رودخانه های پرآب و خروشان, جنگل های سرسبز در دامنه کوه ها, باغ های با صفای مرکبات, شالیزارهای پهناور برنج, همراه با بقعه های تاریخی و قلعه ها و کاروان سراهای قدیمی در این استان واقع شده ومحیط دل پذیر و بسیار زیبایی برای همه سلیقه ها به وجود آورده است.

مکان های دیدنی و تاریخی

مکان های دیدنی و تاریخی استان گیلان عبارتند از: باغ سردار محتشم, باغ مشکوه (سالار), تالاب امیر کلایه بخش شیر جو پشت, تالاب انزلی, چشمه آب شور لاکان, چشمه چشما گل سه شنبه, چشمه آب معدنی سجیران, چشمه آب معدنی زمزمه, چشمه آب معدنی علی زاخونی, چشمه آب معدنی سنگرود, چشمه آب گرم ماستخور, دره گوهر رود کرانه شرقی سفید رود, منطقه حفاظت شده امیر کلایه, منطقه حفاظت شده سلکه, منطقه حفاظت شده لوندویل, منطقه حفاظت شده لیسار, منطقه حفاظت شده ناواسالم, منطقه حفاظت شده آلالان, منطقه حفاظت شده سیا کشم, منطقه حفاظت شده سرخانکل, آب انبار رستم آباد, آرامگاه میزا کوچک خان, آرامگاه سید ابوالقاسم, آرامگاه میر نظام الدین و دکتر حشمت, آرامگاه امام زاده سید حسین و ابراهیم,‌آرامگاه پیر جنگلی بازکیا, آرامگاه دکتر محمد معین, آرمگاه آقا سید محمود مرندی, آرامگاه پیرموسی, آرامگاه کاشف السلطنه, آرامگاه بابا ولی (قادر پیغمبر), آرامگاه پیر قطب الدین باغچه سرا, آرامگاه پیر حسن و پیر مسعود, آرامگاه شیخ ابوالوجیه, آرامگاه امام زاده میر شمس الدین, آرامگاه آقا سید محمد نجفی, امام زاده آقا میر جمال الدین, امام زاده سید علی غزنوی, امام زاده سید ابو جعفر سادات, امام زاده عون بن محمد ماسوله, امام زاده شفیع, اسپیه مزگت یا سفید مسجد, برج ساعت, برج ساعت, بقعه امام زاده صالح, بقعه بی بی حوریه, بقعه امام زاده آقا سید ابوالحسن, بقعه شیخ زاهد گیلانی, بقعه میر شمس الدین لاهیجی, بقعه چهار پادشاهان, بقعه ملا عاقل, بقعه آقا سید اسماعیل و آقا سید ابراهیم, بقعه آقا سید محمد, بقعه آقا سید رضا کیا, بقعه امام زاده محمد حنیفه, بقعه آقا سید ابوجعفر, بقعه امام زاده اسحاق, بقعه دوازده تن, بقعه آقا سید حسن, بقعه آقا سید حسین کیا, بقعه آقا سید محمد, بقعه سید جلال الدین اشرف, بقعه سید محمود, بقعه سید شرف شاه, بقعه آقا سید محمد یمئی, بقعه آقا شاه (عکاشه), بقعه آقا سید دانیال, بقعه خواهر امام, بقعه آقا سید عباس و سید اسماعیل, بقعه آقا سید قاسم, بقعه آقا سید احمد و آقا سید حیدر, بقعه پیر, بقعه پیر محله رانکوه, بقعه آقا سید معین و مبین, بقعه سید ابو جعفر ثایری , بقعه مرتضی و سید ابراهیم, بقعه امام زاده آقا سید ابوالحسن, بقعه عون بن علی بن محمد ماسوله, بقعه آقا سید ابراهیم و آقا سید عبدالله , تپه باستانی مارلیک, تی تی کاروان سرا, پل خشتی بخش گوله, پل خشتی نیاکو, پل خشتی کسیم, پل غازیان, پل میان پشته, پل آجری لنگرود, پل تالش دولاب,‌پل تاریخی, پل خشتی کسما, پل مرغانه پرد, پل آجری تمیجان, حمام های قدیمی گلشن و طاهر گوراب, حمام گلشن, حمام قدیمی دیلمان, حمام حاج آقا بزرگ, حمام های پیر سرا، شاهزاده گلستان, حمام حاج میرزا احمدی, حمام قدیمی کیا کلایه, حمام قدیمی آق اولر, خانه میرزا احمد ابریشمی, خانه قدیمی محمد صادقی, خانه سردار معتمد رشتی, خانه سید اسماعیل ضیابری, خانه سید علی مقیمی, خانه دیوان بیگی, خانه قدیمی منجم, خانه قدیمی دریا, خانه قدیمی رییس زاده, خانه محبی, خانه منجم باشی, روستای تاریخی ماسوله, ساختمان معتمدی, ساختمان گمرک, ساختمان شهرداری , ساختمان اداره پست, ساختمان استان داری سابق, عمارت کلاه فرنگی, عمارت سردار امجد, عمارت نصرالله خان سردار,

قلعه صلصال لیسار, قلعه رودخان شفت, قلعه ساسان, قلعه بندین, قلعه رود خان, قلعه مسجد کلده, کاروان سرای لات, کاخ میان پشته, کاخ قشلاقی ضرغام السلطنه, کاخ اختصاصی رضا شاه, کاخ ناهار خوران, مجموعه میدان, مدرسه شاپور, مسجد جامع, مسجد اکبریه, مسجد صفی (سفید), مسجد جامع جور, مسجد جامع امیر بنده, مناره گسکر, مناره مسجد جامع, مناره رود خان, مناره سلجوقی, مناره مسجد جامع و موزه رشت.

صنایع و معادن

صنایع استان گیلان بیش تر مرتبط با بخش کشاورزی و صنایع وابسته به آن است. صنایع نساجی، شیمیایی والکترونیک و هم چنین صنایع دستی استان گیلان بسیار معروف است. از معادن شناخته شده استان گیلان می توان به معادن زغال سنگ، ‌خاک نسوز، سنگ ساختمانی، نفت، گاز، سنگ آهک، گرانیت، میکا و … اشاره کرد. مهم ترین صنایع دستی استان گیلان عبارتند از: سبد بافی، حصیر بافی، مرواری بافی، خیزران بافی (بامبو بافی)، سفال گری، نمد بافی، دست بافت های ابریشمی، پشمی و نخی، گلیم و جاجیم و بافی، قالی بافی، چموش دوزی، صنایع دستی چوبی و کروی نقش دار.

کشاورزی و دام داری

گیلان منطقه ای با خاک حاصل خیز و اقتصاد کشاورزی پررونق است. گیلان از نظر نوع زمین زیر کشت و محصولات کشاورزی، به دو منطقه کلی تقسیم می شود:

–   منطقه جلگه ای: این منطقه با بهره گیری از خاک حاصل خیز، شبکه آبرسانی وسیع، هوای معتدل و مرطوب، به کانون کشت برنج، چای، توتون، بادام زمینی، حبوبات، صیفی جات و مرکبات تبدیل شده است.

– منطقه کوهستانی:این منطقه با خاک و شبکه آبرسانی مناسب به کانون های کشت گندم و جو، یونجه، ‌زیتون و فندق تبدیل شده است. دام داری نیز دراین منطقه رایج است ولی کشاورزی رونق بیش تری دارد.

–         
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

نام گیلان برگرفته از نام قوم گیل است که پیش از مهاجرت آریایی ها به همراه قوم دیلم در این منطقه می زیسته اند. تاریخ گیلان تا شش قرن پیش از میلاد، تاریک و مبهم است و تنها با تکیه بر پاره ای اشاره ها، گمانه ها و کاوش های باستان شناختی است که می توان گوشه هایی از تاریخ این منطقه را روشن کرد. آثار به دست آمده از این کاوش ها نشان دهنده آنند که سرزمین های سواحل جنوب دریای مازندران (خزر) به دوره پیش از آخرین یخ بندان (بین ۵۰ تا ۱۵۰ هزار سال پیش) تعلق دارند. با مهاجرت آریایی ها و دیگر قوم ها به این سرزمین، از آمیزش مهاجران و ساکنان بومی منطقه، قوم های جدیدی پدید آمده اند که در این دو قوم « گیل » و « دیلم » اکثریت داشته اند. ازهمان آغاز، فرمان روایان این دو قوم از آزادی کامل برخوردار بوده اند و هیچ گاه، در برابر بیگانگان و یا در مقابل حاکمان دیگر، تسلیم نشده اند و حتی به اطاعت دولت ماد نیز در نیامده اند.

درقرن ششم پیش ازمیلاد، گیلانیان با کوروش هخامنشی متحد شده و دولت ماد را سرنگون کردند. گیلانیان، در جریان محاصره و تسخیر بابل، به یاری کوروش شتافتند. در زمان ساسانیان، گیلان تا اندازه ای استقلال خود را از دست داد و اردشیر بابکان بر این قوم پیروز شد. او به یاری ارتشی مرکب از ۳۰۰ هزار مرد جنگی و نزدیک به ۱۰ هزار سوار، گیلان را تسخیر کرد. این ارتش به زودی از هم پاشید و کارآیی خود را از دست داد. در اواخر پادشاهی قباد که هرج و مرج در ایران پدید آمده بود، گیل ها بنای سرکشی و تعرض به همسایگان را گذاشتند. خسرو انوشیروان در آغاز سلطنت خود ارتشی بزرگ به گیلان فرستاد و گیلانیان را ناگزیر کرد به درگاه کسرا به عذر خواهی بروند. انوشیروان آن ها را بخشید و در دوران ساسانیان، گیلان هم چنان زیر فرمان شاهان ساسانی باقی ماند.

پس از انقراض ساسانیان و اسلام آوردن ایرانیان، گیلان به مأمن علویان تبدیل شد. دیلمیان نیز که در مخالفت با خلفای عباسی در حدود دو قرن در کوهستان ها پناه گرفته بودند، به مرور با علویان متحد شدند. نخستین علوی که به دیلم پناه برد، یحیی بن عبدالله از نوادگان امام حسن (ع) بود. پس از وی، انبوهی از علویان به آن جا راه یافتند. در حدود سال ۲۹۰ هجری قمری، مردم گیلان و دیلم کم کم به مذهب علویان روی آوردند و در گسترش آن نیز کوشش بسیار کردند.

از سال ۲۹۰ هـ . ق در تاریخ ایران، سلسله هایی با منشاء گیلانی و دیلمی پدید آمدند و دایره نفوذ خود را گسترش دادند. یکی از مهم ترین این سلسله ها آل بویه بود که حتی به بغداد، مرکز خلفای عباسی نیز لشگر کشید و خلیفه عباسی را شکست داد. از این تاریخ به بعد، کم کم دست خلفای عباسی از ایران کوتاه شد. از این قرن تا زمان حمله مغولان، فرقه های مختلف اسلامی، از جمله اسماعیلیه در این ناحیه نفوذ داشتند.

فاتحان مغول در قرن هفتم، ارتشی بزرگ را برای تصرف ایران فرستادند. اما به دلیل راه های سخت گیلان، تا اوایل سده هشتم هجری قمری بر این بخش از ایران دست نیافتند. سرانجام اولجایتو موفق شد این سرزمین را به تصرف خود در آورد، ولی نتوانست برای مدت درازی آن را در اختیار داشته باشد.

گیلانیان دربه قدرت رسیدن صفویان نقش مهمی ایفا کردند. در سال ۹۰۰ هجری قمری، شیخ زادگان اردبیلی از اولاد شیخ صفی، سلطان حمید و فرزندش را پذیرفتند. مردم گیلان که از مریدان خانقاه اردبیل بودند، به شایستگی از شیخ زادگان اردبیلی پذیرایی کردند. گیلان، در زمان سلطنت شاه عباس اول استقلال خود را از دست داد. نادر شاه افشار که علاقه زیادی به افزایش قدرت نیروی دریایی ایران داشت، چندین کارگاه کشتی سازی در این استان، به ویژه در لنگرود، تاسیس کرد.

پیش از روی کار آمدن نادر شاه، روس ها نخستین حملات خود را به ایران آغاز کردند. در سال ۱۰۷۱ هجری قمری، شماری از قزاقان روس به قصد غارت گیلان، با چند کشتی به ساحل گیلان حمله کردند و در برخی از مناطق آن دست به چپاول زدند، که نادر شاه با قدرت آنان را به سرزمین خودشان بازگرداند.

مشخصات جغرافیایی

استان زیبای گیلان در جنوب دریای خزر؛ میان رشته کوه های البرز و تالش در شمال ایران جای گرفته است. این استان به واحد جغرافیایی جنوب دریای مازندران تعلق دارد و با استان های: اردبیل در باختر، مازندران درخاور، زنجان در جنوب و کشور تازه استقلال یافته آذربایجان و دریای خزر در شمال همسایه است. استان گیلان بین ۳۶ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۸ درجه و ۲۷ دقیقه پهنای شمالی و ۴۸ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۴ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد و رود تمشک که بین چابکسر و رامسر جاری است، آن را از استان مازندران جدا می کند. کوه های این استان قسمتی از مجموعه ناهمواری های جنوب دریای مازندران است که از دره رود آستارا در شمال تا کوه های سوماموس در خاور کشیده شده که نتیجه حرکات کوه زایی اواخر دوران سوم می باشد. این کوه ها شامل دو بخش خاوری و باختری است. چشم انداز شمالی کناره های استان گیلان را دریای مازندران نیلگون و تا حدودی آرام تشکیل می دهد و چشم انداز جنوبی آن را (جز بخش باختری که بیشتر آن مرتفع و مردابی است)، جنگل های انبوه دامنه های البرز پوشانده است. در فراسوی جنگل ها، قله های سر به فلک کشیده و پوشیده از برف خود نمایی می کنند که زیبایی خا صی به منطقه بخشیده اند. پیرامون کناره های دریای مازندران را باغ های مرکبات، شالی زارها و کشت زارهای سرسبز پوشانده و جلوه هایی شگفت انگیز را پدید آورده اند. آب و هوای دشت گیلان علی رغم قرار گرفتن در حد فاصل چند منطقه با ساختار های آب و هوایی مختلف هم چون معتدل بری، زیر استوایی خشک، و مدیترانه ای، خود دارای ساختار مدیترانه ای است که از یک نواختی خاصی نیز برخوردار است.